GDZIE ZAKUPIĆ MATKI PSZCZELE ?
Na terenie naszego kraju użytkowane są zasadniczo trzy rasy pszczoły miodnej.
Od niedawna dostępna jest też pszczoła włoska.
1 Rasa środkowoeuropejska /Apis mellifera mellifera/
Jest to rasa miejscowa, od prawieków zamieszkująca Europę na północ od Alp i Karpat.
Charakteryzuje się ona ciemnobrązową barwą. Jest stosunkowo duża, krępa. Wiosenny rozwój rodzin jest wolniejszy, lecz czerwienie utrzymuje się na wyrównanym poziomie dosyć długo, niezależnie od warunków pożytkowych. Miód zasklepia „na sucho” tzn., że pomiędzy miodem a wieczkiem woskowym zamykającym komórkę z miodem jest warstewka powietrza. Zimuje bardzo dobrze i jest dosyć odporna na choroby. Populacja tej pszczoły odznaczała się jednak znaczną rojliwością i złośliwością i dlatego też została wyparta przez inne rasy. W ramach ochrony zasobów genetycznych utrzymuje się jednak linie lokalne takie jak Augustowska /A/, Kampinoska /K/, Północna /Pn/, Asta, Norweska/NOR/.
2 Rasa kraińska /Apis mellifera carnica/
Popularnie zwana krainką jest obecnie najbardziej rozpowszechniona w polskich pasiekach. Pochodzi ona z górzystych rejonów Austrii i dawnej Jugosławii. Pszczoły barwy szarej o szybkim wiosennym rozwoju, dobrze zimujące, łagodne, pracowite, dość odporne na choroby, o dobrze rozwiniętym zmyśle orientacji i umiarkowanej rojliwości. Matki czerwią obficie, tworząc silne rodziny. Miód sklepią „na sucho”. Dzięki tym cechom od dziesięcioleci była importowana na nasze tereny i wypierała pszczołę miejscową. Jest hodowana w wielu pasiekach w ramach programów doskonalenia genetycznego. Dostępna jest dla pszczelarzy w postaci wielu linii hodowlanych jak np: Brzezinka, CT46, Beskidka, CJ10, Dobra,
Kortówka, Alpejka, Jugo, Nieska, Kamianka, CNT, Alsin, Ca, Cp, Cr, Marynka, GR1, Bałtycka, Karpatka i inne.
3 Rasa kaukaska /Apis mellifera caucasica/
Pochodzi z wyższych partii Kaukazu. Drobna o owłosieniu szarym. Matki czerwią słabo, więc tworzy mniejsze rodziny. Mają tendencje do silnego kitowania gniazda i mostkowania plastrów. Bardzo łagodne i nierojliwe. Miód sklepią „na mokro”. Skłonne do rabunku. Dobrze wykorzystują słabsze pożytki. Pracowite. Są bardzo dobrymi zapylaczkami. Mają najdłuższy języczek z omawianych trzech ras. Zimują średnio. Są podatne na choroby, zwłaszcza na nosemozę. Nie nadają się w terenach występowania spadzi, gdyż jej
domieszka w zapasach zimowych bardzo im szkodzi. W ramach programów doskonalenia genetycznego prowadzone są następujące linie hodowlane: Woźnica, KPW, PwK, KP, Puławska i inne.
Poza wymienionymi pszczołami KPHZ dopuszcza hodowlę pszczoły włoszki.
4 Pszczoła włoska /Apis mellifera ligustica/
Występuje na półwyspie Apenińskim. Wśród pszczół europejskich zajmowała jeden z najmniejszych areałów bytowania, mimo to została spopularyzowana na wszystkich kontynentach. Pszczoła włoska posiada żółte ubarwienie. Jest to rasa o cechach morfologicznych podobnych do pszczół rasy kraińskiej. Pod względem rozmiarów należą do największych. Są bardzo łagodne i spokojne podczas przeglądów. Budują równe plastry i używają niewiele kitu, dzięki temu gniazda ich sprawiają wrażenie czystych. Wykazują dużą skłonność do błądzenia. Rasa ta jest podatna na rabunki, ale własne ule dobrze chronią przed obcymi pszczołami. Łatwo wyszukują nowe źródła pożytku. Zapasy miodu gromadzą poza gniazdem nie ograniczając nigdy czerwienia matki. Komórki z miodem sklepią na biało (sucho). Są odporne na kiślicę, natomiast podatne na nosemozę. Do zimowli nadają się tylko rodziny silne, które potrzebują dużo zapasów i wykorzystują je mało ekonomicznie. Źle znoszą nawroty chłodów wiosennych, ale przy ciepłej pogodzie i obecności pożytku rozwijają się bardzo intensywnie. Matki tej rasy są bardzo plenne (ich nieśność dochodzi do 3000 jaj), dlatego w optymalnych warunkach tworzą bardzo silne rodziny (do 10 kg). Mimo dużych możliwości rozwojowych są umiarkowanie rojliwe. Pszczoły tej rasy nie znajdują sobie równych w warunkach ciepłej pogody i obfitego pożytku. Przy pożytkach słabych każdą krople miodu wykorzystują na wychów czerwiu i w okresie przerw pożytkowych niezbędne staje się ich podkarmianie. Bardzo dobrze wykorzystują pożytki spadziowe i zbierają nektar z koniczyny czerwonej. Są rekordzistkami w produkcji miodu - 450 kg w Australii w ciągu roku. Do Polski pierwszy raz sprowadził pszczoły włoskie ks. dr Jan Dierżon w 1853 r. Po skrzyżowaniu z naszymi pszczołami, prawdopodobnie w wyniku heterozji, wydajność miodowa w jego pasiece bardzo wzrosła. Po skrzyżowaniu z naszą pszczołą (kraińską) jeszcze przez wiele pokoleń uwidacznia się poprzez dominację jasnego zabarwienia odwłoka. Rasa Włoska przyczyniła się w powstaniu wielu wyśmienitych linii jak Złota Amerykańska, Cordovan, Minesota, Ligustrica.
Linie krzyżówkowe
Wiele pasiek realizujących programy hodowlane prowadzi hodowlę krzyżówkową tworząc nowe linie łączące pożądane cechy użytkowe dostosowane do określonych warunków przyrodniczych, czy systemów gospodarki pasiecznej. Można tu wymienić np. linie Viking, Viktoria, AM, Dąbrówka, Karolinka, Apipol 2 itp.
Na rynku dostępna jest również rasa syntetyczna Buckfast stworzona przez zakonnika Brata Adama w opactwie Buckfast, mająca tyluż gorących zwolenników, co i przeciwników. Nie jest ona objęta krajowymi programami hodowlanymi.
Jak więc widać, pszczelarz ma do dyspozycji znaczny /niektórzy uważają, że zbyt duży/ wybór linii hodowlanych w ramach trzech ras użytkowanych w Polsce, a także wielką liczbę materiału krzyżówkowego /krzyżówki międzyrasowe i międzyliniowe/.
Dla porządku warto dodać, że w Polsce jest kilkadziesiąt pasiek realizujących programy hodowlane.
Szczegółowa charakterystyka linii hodowlanych zawarta jest w opracowaniach wydawanych przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt, oraz na stronach internetowych KCHZ, które koordynuje hodowlę pszczół w Polsce.
Tę niełatwą decyzję o wprowadzeniu konkretnej rasy i linii hodowlanej dobrze też skonsultować z okolicznymi pszczelarzami posiadającymi doświadczenie w gospodarowaniu w danym terenie i konkretnych warunkach pożytkowych. W tym celu trzeba przede wszystkim uzyskać rozeznanie co do rozkładu pożytków występujących w okolicy. W większości rejonów naszego kraju występują głównie pożytki wczesne. Należy zatem w takim wypadku wybrać linie, które charakteryzują się wczesnym wiosennym rozwojem, zdolne do wykorzystania pożytków wczesnych, np. sadów, mniszka, czy rzepaku. Doskonalenie pogłowia pszczół jest jednym z trudniejszych zadań każdego pszczelarza. Nie obędzie się tu bez stałej obserwacji i eksperymentowania w pasiece. Warto też wziąć pod uwagę, że matki hodowane
w pewnych określonych rejonach kraju i do nich dostosowane w trakcie wieloletniej hodowli, nie powinny być użytkowane w rejonach odległych, o innych warunkach klimatycznych i pożytkowych.
W jednej pasiece powinno się utrzymywać tylko jedną rasę pszczół, można natomiast wykorzystywać różne linie hodowlane.
Niektórzy pszczelarze w poszukiwaniu „idealnej pszczoły” sprowadzają nielegalnie matki z zagranicy, a nawet z innych kontynentów. Jest to praktyka niecelowa, a nawet szkodliwa i niebezpieczna, gdyż powoduje „zaśmiecenie” pogłowia, a skutki wprowadzenia obcych genów do środowiska trwać mogą latami. W tym miejscu należy wziąć pod uwagę także aspekt zdrowotny, a więc możliwość zawleczenia egzotycznych pasożytów i chorób.
Początkujący pszczelarz musi też zdecydować czy zakupić matki czerwiące tzn. unasienione naturalnie na trutowisku /tych jest niewiele/ czy też inseminowane. Matki takie przeważnie nie mają sprawdzonego czerwienia i po poddaniu do ula nie zawsze szybko podejmują czerwienie.
Pszczelarze mają sporo problemów z przyjęciami matek inseminowanych i stwierdzają także, że matki te są szybko wymieniane przez pszczoły. Za to są to matki gwarantujące obustronne pochodzenie, tzn. pewna jest linia mateczna i ojcowska. Matki takie są jednak droższe.
Znacznie tańsze są matki tzw. „jednodniówki” czyli świeżo urodzone. Są one stosunkowo dobrze przyjmowane w rodzinach, ale muszą odbyć loty godowe aby się unasienić, a zatem pochodzenie ze strony ojcowskiej takiej rodziny będzie nieznane, choć na pewno zróżnicowane. Za to przeważnie
szybko podejmują czerwienie i czerwią dłużej i obficie.
Początkujący pszczelarz z pewnością nie powinien nabywać bardzo drogich matek reprodukcyjnych.
Wykaz linii hodowlanych pszczół, dla których otwarto księgi
(wg stanu na dzień 30 czerwca 2015 r).
Lp. Rasa i linia pszczół, dla której otwarto księgę
Hodowca/
Właściciel pasieki
1. Rasa: kraińska
Linia: Bielka 1
Leszek Bielecki
Wygoda 34,
26-720 Policzna
Tel. 0-48 677-23-48, 607-141-367
2. Rasa: kraińska
Linia: Prima, Gema
Rasa: kaukaska
Linia: WG Pasieka Mellifera Maria Gembala
Żelków-Kolonia,
ul. Akacjowa 57,
08-110 Siedlce
Tel.: 0-25 633-51-06
3. Rasa: kraińska
Linia: Brzezinka
Specjalistyczne Gospodarstwo Pszczelarskie Gładys
ul. Strykowska 46,
95-060 Brzeziny
Tel.: 0-46 874-26-26
4. Rasa: kraińska
Linia: Marynka, GR1
Rasa: kaukaska
Linia: Puławska Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach
ul. Kazimierska 2,
24-100 Puławy
Tel. 0-81 886-42-08
5. Rasa: kraińska
Linia: MAJA Mieczysław Janik
Pszczela Wola 1/24,
23-107 Strzyżewice
Tel.: 0-81 562-80-19, 511-028-492
6. Rasa: kraińska
Linia: Dobra
(stado zachowawcze wiodące)*
Rasa: kraińska
Linia: Karpatka Gospodarstwo Pasieczne Sądecki Bartnik
Pasieka Zarodowa J. Kasztelewicz
33-331 Stróże 235
Tel.: 0-18 445-18-82
7. Rasa: kraińska
Linia: Bałtycka Maria Jóźwiak
ul. Warmińska 3,
11-130 Orneta
Tel.: 697-543-071
8. Rasa: kraińska
Linia: Bałtycka Zbigniew Matula
ul. Warmińska 46,
11-130 Orneta
Tel.: 608-529-634
9. Rasa: kraińska
Linia: Beskidka
Krzysztof Kubeczek
ul. Lipowa 20,
43-445 Dzięgielów
Tel. 0-33 852-97-26
10. Rasa: kraińska
Linia: Kujawska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Oddział w Zarzeczewie
ul. Nizinna 9,
87-801 Włocławek
Tel. 0-54 237-13-01
11. Rasa: kraińska
Linia: Nieska, Alpejka, Jugo
Rasa: kaukaska
Linia: Woźnica Pasieka Hodowlana Krzysztof Loc
Teodorów 96,
08-114 Skórzec
Tel.: 0-25 643-61-57
12. Rasa: kraińska
Linia: SK
Rasa: kaukaska
Linia: M
Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli
Pasieka Hodowlana Pożóg
ul. Pożowska 45,
24-130 Końskowola
Tel.: 0-81 881-65-96
13. Rasa: kraińska
Linia: Iwa Wojciech Lutkiewicz
ul. Jagiełły 14,
19-300 Ełk
Tel.: 0-87 610-38-76, 691-720-290
14. Rasa: kraińska
Linia: Majówka Józef Marek Majak
ul. Szekspira 4 m 239,
01-913 Warszawa
Tel.: 509-466-257
15. Rasa: kraińska
Linia: CT46, CJ10, Alsin, CNT
Rasa: kaukaska
Linia: KPW Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. w Krasnem
Pasieka Zarodowa Brzesko - Czermin
39-304 Czermin
Tel.: 0-17 584-35-96, 609-692-467
16. Rasa: kraińska
Linia: Ca, Cp, Cr, Pogórska
Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. w Krasnem
Pasieka Zarodowa im. ks. dr Jana Dzierżona w Maciejowie
Maciejów 8,
46-211 Kujakowice Górne
Tel.: 0-77 413-19-77, 667-661-996
17. Rasa: kraińska
Linia: Vineta
Henryk Marszałek
ul. 5 Marca 8B/2,
72-410 Wysoka Kamieńska
Tel.: 0-91 382-90-49, 603-743-819
18. Rasa: kraińska
Linia: Ab, Tb
Rasa: kaukaska
Linia: Pb
Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o. w Łowiczu
Pasieka Zarodowa w Brześciu
28-400 Pińczów
Tel.: 0-41 357-38-21, 600-298-220
19. Rasa: środkowoeuropejska Linia: Asta
(stado zachowawcze wiodące)*
Rasa: kraińska
Linia: R, S, Niw
Rasa: kaukaska
Linia: PwK Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o. w Łowiczu
Pasieka Zarodowa w Kocierzowych
97-545 Gomunice
Tel.: 0-44 684-39-66, 600-298-221
20. Rasa: kraińska
Linia: Zosia Przemysław Miarka
ul. Admiralska 8/17,
00-910 Warszawa
Tel.: 603-936-989
21. Rasa: kraińska
Linia: M1
Gospodarstwo Pszczelarskie "Mrówka" Maria Mrówka
ul. Czechowska 6,
60-443 Poznań
Tel.: 0-61 848-97-06
22. Rasa: kraińska
Linia: Wanda Pasieka Hodowlana Wioletta Naruszewicz
Osiedle Siejnik II 3/1,
19-400 Olecko
Tel.: 603-974-294
23. Rasa: kraińska
Linia: Kamianka
Pasieka "Barć" im. ks. dr H. Ostacha Emilia Nowak
Kamianna 17,
33-336 Łabowa
Tel.: 0-18 474-16-32
24. Rasa: kraińska
Linia: AGA Pasieka Zarodowa Wojciech Pelczar
ul. Prochownia 14,
38-400 Krosno
Tel.: 0-13 432-24-42
25. Rasa: kaukaska
Linia: KP
Stanisław Różyński
ul. Niepodległości 31/5,
23-210 Kraśnik
Tel.: 0-81 825-64-82, 606-638-771
Piotr Różyński
ul. Niepodległości 31/12,
23-210 Kraśnik
Tel.: 601-146-482
26. Rasa: kraińska
Linia: Wielka
Pasieka Hodowlana Wojciech Smaruj
Modliszewo 37,
62-200 Gniezno
Tel.: 0-61 429-51-13
27. Rasa: środkowoeuropejska Linia: Augustowska, Północna
(stada zachowawcze wiodące)* Pasieka Hodowlana KRIR Sp. z o.o. z siedzibą w Parzniewie
Al. Zwycięstwa 10,
19-400 Olecko
Tel.: 0-87 523-00-08, 881-932-326
28. Rasa: środkowoeuropejska Linia: Kampinoska
(stado zachowawcze wiodące)*
Rasa: kraińska
Linia: PWJOT Pasieka Hodowlana KRIR Sp. z o.o. z siedzibą w Parzniewie
ul. Przyszłości 1,
05-804 Pruszków
Tel.: 0-22 728-15-99, 600-528-832, 881-939-417, 881-939-428
29. Rasa: kraińska
Linia: Kortówka
Centrum Pszczelarskie Pasieka Hodowlana Maria Wilde
ul. Księżycowa 8,
10-713 Olsztyn
Tel.: 0-89 524-03-23
* programy ochrony zasobów genetycznych